قوانین ارث در ایران | نکات مهم تقسیم ارث طبق قانون مدنی

یکی از تأسیسات اجتماعی که قواعد و اصول حقوقی در آن کمتر به کار رفته ارث می باشد. در ادوار تاریخ ملل ارث بر عادات متدواله اجتماعی گذاشته شده بوده و در هر دوره ای تا آنجا که که نظم جامعه را مختل نمی نمود اعتدال در آن رعایت شده است. این امر اختصاص به حقوق ملت خاصی ندارد بلکه در تمامی ملل در ادوار تاریخی گذشته از روش مزبور منحرف نشده اند . ارث در هریک از قوانین موجود نتیجه تحولات عمیقی است که در ادوار متمادی دچار بوده است و سرچشمه خود را از روزهای تاریک تاریخ می گیرد.

تعریف ارث و ترکه

• • قانون مدنی در ماده 140 را چهارمین سبب تملک شناخته است.

• • ارث در لغت به معنی ترکه و مالی است که از متوفی (فوت شده) باقی می ماند و در اصطلاح عبارت است از انتقال قهری (بدون اراده) دارایی متوفی به ورثه او می باشد.

• • منظور از دارایی اموال و حقوق مالی متوفی است که در حین فوت دارا بوده است و دیون به ورثه منتقل نمی شود و بر ترکه تعلق می گیرد. به زبان ساده تر وراث شخصا مسئول پرداخت بدهی فرد فوت شده نیستند.

• • انتقال ترکه بدون اراده متوفی (فرد فوت شده) و ورثه تحقق پیدا می کند و بدین جهت آن را انتقال قهری می گویند.

• • متوفی (فرد فوت شده) را مورث، کسی را که ارث می برد را وارث و دارایی متوفی را ترکه می گویند.

  • نحوه کلی تقسیم ارث

• • موجب ارث عبارت از رابطه ای است بین دو نفر که در اثر فوت یکی، دیگری از او ارث می برد. این رابطه را خویشاوندی می گویند.

• • خویشاوندی یا سببی است یا نسبی.

• • کسانی که به نسب ارث می برند به اعتبار نزدیکی به متوفی به سه طبقه تقسیم می شوند.

• • 1: پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد 2: اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن ها 3: عموها و عمه ها و دایی ها و اولاد آن ها.

• • سبب عبارت از خویشاوند است بین دو نفر که در اثر رابطه زوجیت به وجود می آید.

• • زوجیت دائم موجب ارث می گردد ماده 940  قانون مدنی می گوید زوجین که زوجیت آن ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می برند.

• • یکی از شروط وراثت زنده بودن وارث در حین موت مورث است. زیرا ارث، انتقال قهری مال از متوفی به وارث می باشد و بدون وجود منتقل الیه انتقال حاصل نمی گردد.

• • قبول و عدم قبول ترکه در مواد 242 و 259 قانون امور حسبی هیچ گونه تأثیری در انتقال ترکه به وسیله فوت به ورثه ندارد بلکه قبول و یا سرباز زدن از قبول ورثه راجع به تصفیه ترکه یعنی پرداخت دیون و تعهداتی می باشد که بر ترکه تعلق گرفته است. به زبان ساده تر اگر ورثه ای از قبول ترکه سرباز زد سهمش به موجب ارث پابرجاست ولی مسئولیتی در پرداخت بدی ها و انجام تعهدات فرد فوت شده ندارد.

• • در ماده 254 و 258 قانون امور حسبی مقرر است که در صورت رد ترکه از طرف وارث چنانچه پس از تصفیه چیزی از ترکه بماند بماند به وارثی که  ترکه را قبول نکرده به مقدار سهم الارثش داده خواهد شد.

• • دیون و تعهدات متوفی در اثر فوت به ترکه او تعلق می گیرد زیرا شخصیت انسان که می تواند دارنده حق وتکلیف شود به فوت زایل می گردد . به عبارت ساده تر بدهی فرد فوت شده از اموالش پرداخت می شود (قبل از تقسیم ترکه)

• • وضعیت حقوقی طلبکاران متوفی نسبت به ترکه مانند وضعیت حقوقی مرتهن نسبت به عین مرهونه است با این تفاوت که در مورد رهن برای مرتهن حق دینی نیز موجود است ولی در مورد طلب از متوفی مدیونی وجود ندارد تا عهده دار آن باشد.

• • از نظر تحلیلی شخصیت طبیعی متوفی با مرگ او خاتمه می پذیرد و به شخصیت طبیعی ورثه ضمیمه نشده و به او نیز منتقل نمی گردد. بدین معنا که ورثه شخصا” مسئولیتی در پرداخت دیون فر فوت شده ندارند.

• • مادام که فردی از طبقه بالاتر موجود باشد افرادی که در طبقات بعدی هستند ارث نمی برند به عنوان مثال اگر فقط یک نوه از طبقه اول است حین الفوت (در هنگام فوت) موجود باشد خواهران و برادران که وراث طبقه دوم هستند ارث نمی برند.

• • اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند و میت اولادی نداشته باشد مادر یک سوم و پدر دو سوم ارث می برد و اگر مادر حاجب (مانع ارث) داشته باشد یک ششم از ترکه متعلق به مادر و بقیه متعلق به مادر است.

• • در صورتی که اولاد متوفی متعدد باشند ولی تمام پسر و یا تمام دختر هستند ترکه به صورت مساوی بین آنها تقسیم می شود.

• • اگر اولاد متوفی متعدد باشند که بعضی از آن ها پسر و بعضی دختر بوده طبق بند سوم ماده 907 قانون مدنی پسر دو برابر دختر ارث می برد.

  • تقسیم ارث همسر

• • زوج از تمام اموال زوجه ارث می برد لیکن زوجه فقط از اموال ذیل ارث می برد 1: اموال منقول از هر قبیل که باشد 2: از قیمت ابنیه و اشجار (قیمت ساختمان و درختان) ارث می برد نه از عین آن ها.

آیا میدانید!

1. آیا می دانستید هرگاه در حین فوت مورث حملی (جنینی) باشد که قابل وراثت متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث می شود به زبان ساده تر جنینی که اگر زنده متولد شود حتی اگر فورا بمیرد از فرد فوت شده ارث ببرد ممکن است مانع ارث بقیه وراث یا بعضی از آنها شود.
2. آیا می دانستید هرگاه دو نفری که از یکدیگر ارث می برند بمیرند و مشخص شود هر دو در یک زمان فوت کرده اند هیچ یک از دیگری ارث نمی برند.
3. آیا می دانستید هرگاه دو نفر که از یکدیگر ارث می برند بمیرند و تاریخ فوت یکی از آنان معلوم است و قبل و بعد فوت دیگری مجهول باشد، فقط آن که تاریخ فوتش مجهول است از دیگری ارث می برد.
4. آیا می دانستید هرگاه دو نفری که یکدیگر ارث می برند بمیرند و تاریخ فوت هیچ یک معلوم نباشد آنان از یکدیگر ارث نمی برند.
5. آیا می دانستید اگر کسی مورث خود را عمدا بکشد از ارث محروم می شود.
6. آیا می دانستید که وارث کافر از مورث مسلمان خود ارث نمی برد ولی بالعکس وارث مسلمان از مورث کافر خود ارث می برد.
7. آیا می دانستید اگر شوهر زن خود را به طلاق رجعی مطلقه کند هریک از آن ها که قبل از انقضای عده بمیرد دیگری از او ارث می برد.
8. آیا می دانستید اگر شوهر در حال مریضی زن خود را طلاق دهد و در ظرف یکسال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد زوجه از او ارث می برد اگرچه طلاق بائن باشد به شرط اینکه زن شوهر نکرده باشد. (طلاق باین طلاقی است که عده ندارد.)
9. ایا می دانستید زوجه از عین ابنیه و اشجار ارث نمی برد و فقط از قیمت آن ارث می برد ابنیه به معنای ساختمان و اشجار به معنای درخت است.

دعاوی مربوط به ارث دارای نکات پیچیده و ظریف قانونی است که لازم است به فردی که دارای دانش حقوقی است سپرده شود و این  امر میسر نمی شود جز با دخالت یک وکیل متخصص در امور مربوط به ارث.