مقدمه | جرائم سایبری چیست؟ معرفی انواع جرایم رایانه ای
گسترش فضای مجازی و الزامی که حاکمیت در استفاده از فضای مجازی دارد، در تمام دنیا باعث شده که رشد فضای مجازی افزایش زیادی داشته باشد.
امروزه هر پرونده ای که با آن سر و کار داریم یک سر آن مباحث رایانه‌ای است؛ به فرض پرونده قتلی مطرح میشود که ادله آن را از لپ تاپ یا موبایل به دست می آوریم.
این حوزه آنقدر تخصصی شده که حتی ضابطان ما در این حوزه پلیس فتا می باشد که همگی در حال به روزرسانی دانش خود هستند.
ذینفعان ما در جرائم رایانه ای کسانی هستند که معمولا در این موضوع متخصص می باشند، از طرفی با کارشناس مواجه هستیم زیرا بالای نود درصد پرونده جرائم رایانه ای به کارشناس ارجاع می شود.
قوانین و مقررات مختلف در حال تلاش برای مقابله با انواع جرائم رایانه‌ای در ایران هستند اما با پیشرفت فناوری همواره چالش‌های جدیدی به وجود می آید.
مجرمان فضای سایبری شامل هکرها (hackers)، کرکرها (crackers) و انواع جرم های ممکن را دراین فضا انجام داده و جرایم سایبری (cyber crimes) و تروریسم سایبری (cyber terrorism) خوانده می‌شوند.
فردی که قادر است امنیت رایانه را از بین ببرد ، اگر این کار را برای اهداف مخرب انجام دهد، چنین شخصی را کرکر (cracker) می نامند.
بدافزار و تروجان چیست؟
بدافزار: استفاده از نرم افزارها یا برنامه‌های مخرب مانند ویروس ها، تروجان‌ها و ورم ها به منظور آسیب زدایی از سیستم ها یا دزدیدن اطلاعات است که بخش زیادی از انواع جرائم سایبری در ایران را شامل می شوند.
تروجان: تروجان از انواع بسیار خطرناک بدافزار است چون خود را در قالب نرم افزار مفید و بی خطر نشان میدهد.
بدافزارهای تروجان نه تنها می توانند اطلاعات شخصی فرد را بدزدند بلکه فرد را در معرض سایر خطرات سایبری قرار می دهند.
انواع جرایم سایبری و اینترنتی
در رویه قضایی ایران هر جرمی که موضوعش کامپیوتر باشد یا از کامپیوتر برای ارتکاب جرم استفاده شود ، دادسرای تخصصی جرائم رایانه به آن رسیدگی می کند.
جرائم رایانه ای دو دسته تقسیم می شوند
- دسته اول: رایانه به عنوان هدف جرم یا موضوع جرم است؛ در واقع جرم به وسیله رایانه ارتکاب پیدا می کند، مثل جرم دسترسی غیر مجاز که بسیار فراگیر شده، جرم جعل داده، جرم حذف، تخریب و اخلال در داده، مختل کردن سامانه های رایانه‌ای، کلاهبرداری رایانه‌ای هک و…
- دسته دوم: یک سری جرائم هستند که رایانه وسیله ارتکاب جرم است؛ مثل پولشویی، کلاهبرداری سنتی، جعل و انتشار محتوای مجعول، تهدید، تهمت، افترا و… که به وسیله رایانه اتفاق می‌افتد.
دسترسی غیر مجاز
مطابق ماده ۷۲۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) هرکس به طور غیر مجاز به سامانه ها یا داده های رایانه‌ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
شرط تحقق جرم دسترسی غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی است که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است؛ بنابراین در فرضی که شخص بدون اطلاع شخص از گذر واژه (پسورد) تلفن همراه او مطلع شده و در غیاب صاحب گوشی، به سراغ آن رفته و عکس ها و پیام های او را مشاهده نماید، مرتکب این جرم شده است.
باید توجه داشت هر دو عمل نقض تدابیر امنیتی و دسترسی غیر مجاز باید از سوی یک نفر صورت پذیرد؛ پس در فرضی که شخصی مبادرت به شکستن رمز رایانه دیگری نموده و شخص دیگری عکس ها و فایل های موجود در آن را مشاهده کند بحث دسترسی غیر مجاز منتفی است.
شنود غیر مجاز
مطابق ماده ۷۳۰ قانون تعزیرات، هرکس به طور غیر مجاز محتوای در حال انتقال ارتباطات غیر عمومی در سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی یا امواج الکترومغناطیسی یا نوری را شنود کند، به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از بیست و پنج میلیون ریال تا صد و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم میشود.
موضوع این جرم شنیدن غیر مجاز محتوای در حال انتقال خصوصی نظیر مکالمات تلفنی است.
در بزه (جرم) دسترسی غیر مجاز مرتکب به داده ذخیره شده دست پیدا می‌کند، در حالی که در شنود غیر مجاز مرتکب اقدام به شنیدن محتوای در حال انتقال می نماید.
جاسوسی رایانه ای
در یک تعریف مختصر می توان جاسوسی را به کسب اطلاعات و اسرار مربوط به منافع ملی و امنیت کشورها و افشای آن ها برای افراد فاقد صلاحیت دانست.
در جرم جاسوسی رایانه‌ای چنانچه شخصی به طور غیر مجاز داده های سری (یعنی داده هایی که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می‌زند) در اختیار اشخاص بیگانه یا فاقد صلاحیت قرار دهد به مجازات مقرر در ماده ۷۳۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات محکوم خواهد شد.
مطابق ماده ۷۳۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات هرکس به طور غیر مجاز نسبت به داده های سری در حال انتقال یا ذخیره شده در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل های داده مرتکب اعمال زیر شود، به مجازات های مقرر محکوم خواهد شد.
در دسترس قرار دادن اطلاعات و اسرار مربوط به سیاست های داخلی یا خارجی جمهوری اسلامی ایران برای اشخاص فاقد صلاحیت به حبس از دو تا ده سال.
افشا یا در دسترس قرار دادن داده های مذکور (اسرار و اطلاعات مربوط به سیاست های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران) برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها، به حبس از پنج تا پانزده سال.
جرم جاسوسی رایانه‌ای از جرائم مطلق است بدین معنی که صرف جمع آوری اطلاعات جاسوسی به شمار می‌رود حتی اگر در عمل منتهی به افشای این اطلاعات و آگاهی اشخاص فاقد صلاحیت نشود.
جعل رایانه ای
مطابق ماده ۷۳۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات هرکس به طور غیر مجاز مرتکب اعمال زیر شود جاعل محسوب و به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال تا دویست و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد:
- تغییر یا ایجاد داده های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده به آنها.
- تغییر داده ها یا علائم موجود در کارت های حافظه یا قابل پردازش در سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی یا تراشه ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده ها یا علائم به آنها.
- جعل رایانه‌ای به معنای تغییر یا ایجاد یک داده رایانه‌ای است ؛ مانند فرضی که مرتکب با مراجعه به صفحه کاربری شخصی برخی از اطلاعات را در آن صفحه تغییر دهد.
در فرضی که شخصی با استفاده از رایانه مبلغ یا مدت چک کاغذی را تغییر دهد رفتار مرتکب جعل عادی است اما اگر این اقدامات را بر روی چک الکترونیکی انجام دهد به دلیل تغییر در داده پیام های رایانه‌ای که در سیستم بانک مرکزی ثبت شده اند، مرتکب جعل رایانه‌ای شده است.
تخریب و اخلال در داده ها یا سامانه های رایانه‌ای و مخابراتی
مطابق ماده ۷۳۶ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات هرکس به طور غیرمجاز داده های دیگری را از سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل های داده حذف یا تخریب یا مختل یا غیر قابل پردازش کند، به حبس از شش ماه تا دوسال یا جزای نقدی از بیست و پنج میلیون ریال تا صد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
اگر شخصی به طور غیرمجاز به سراغ تلفن همراه دیگری رفته و عکس ها یا شماره تماس های او را پاک کند، مرتکب تخریب رایانه‌ای شده است.
مطابق ماده ۷۳۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هرکس به طور غیرمجاز با اعمالی از قبیل مخفی کردن داده ها، تغییر گذر واژه یا رمز نگاری داده ها مانع دسترسی اشخاص مجاز، به داده ها یا سامانه های رایانه‌ای شود، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
در مواردی که ذکر شد مرتکب با رفتار هایی نظیر حذف، تخریب یا غیر قابل پردازش کردن، به اصل داده آسیبی وارد نمی کند، بلکه با رفتار هایی نظیر رمز گذاشتن صرفا مانع دسترسی شخص دیگر میشود.
سرقت رایانه ای
مطابق ماده ۷۴۰ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات (هرکس به طور غیر مجاز داده های متعلق به دیگری را برباید ، چنانچه عین داده ها در اختیار صاحب آن باشد به جزای نقدی از شش میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال و در غیر این صورت به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.)
اگر شخصی رایانه یا تلفن همراه از کسی برباید مشمول سرقت عادی است ولی اگر مرتکب با دسترسی به رایانه شخصی کسی ، عکس ها ، برنامه ها ، فایل ها و….برای خودش کپی کند مرتکب سرقت رایانه‌ای شده است.
کلاهبرداری رایانه ای
مطابق ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هرکس به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن ، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه ، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال تا دویست و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی
مطابق ماده ۷۴۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هرکس به وسیله سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل های داده، محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پانزده میلیون ریال تا صد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
روش مرسوم سرقت و کلاهبرداری اینترنتی | چگونه سارقین و کلاهبرداران با روش های اینترنتی در فضای مجازی اموال سایر اشخاص را غارت می کنند؟
اکثرا در فضای مجازی این اتفاق می‌افتد؛ بدین صورت که بسیاری از اشخاص باید به یک درگاه اینترنتی وصل شوند و بعد از پرداخت مبلغ کالا برای آنها ارسال شود؛ ممکن است بسیاری از این درگاه ها جعلی باشند؛ ایجاد درگاه های جعلی یکی از روش‌های سرقت اموال مردم است
نمونه‌ای از کلاهبرداری در فضای مجازی ایجاد فروشگاه های آنلاین تقلبی و مجازی است که مردم را ترغیب به خرید می‌کنند که امروزه بسیار فراگیر شده و به تبع پرونده هایی در خصوص این موضوع در محاکم افزایش چشم گیری داشته؛ برای طرح هرگونه جرائم سایبری اولین اقدام جمع آوری مدارک و مستندات قانونی است که وقوع جرم مورد نظر را اثبات کند؛ اثبات این جرائم بسیار فنی و پیچیده بوده که نیازمند بررسی گوشی یا رایانه فرد بزه دیده می باشد؛ توصیه میشود اگر با چنین موضوعی مواجه هستید قبل از هر گونه شکایتی با یک وکیل متخصص در جرائم سایبری مشورت کنید تا با بررسی تمام جوانب و جزئیات در موضوع مورد نظر شما را به رسیدن به نتیجه مطلوب یاری کند.
حکم فوق صرفا شامل محتوای مستهجن نمی‌شود و با توجه به تبصره ۲ ماده فوق شامل محتویات و آثار مبتذل نیز می گردد؛ اما در مورد محتویات مبتذل، مرتکب به حداقل مجازات قانونی محکوم میشود.
محتویات مستهجن به تصویر، صوت یا متن واقعی یا غیر واقعی یا متنی گفته میشود که بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد یا اندام تناسلی یا عمل جنسی انسان است.
هر گونه محتوا یا تصویری که دارای صحنه یا صور قبیحه باشد را مبتذل گویند که درجه قبح و زشتی آن خفیف تر از مستهجن است.
هتک حیثیت رایانه ای
مطابق ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات (هرکس به وسیله سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دوسال یا جزای نقدی از پانزده میلیون ریال تا صد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.)
تحقق این جرم (هتک حیثیت رایانه‌ای ) مستلزم آن است که اولا تغییر یا تحریف فیلم، صدا یا تصویر دیگری به وسیله سامانه رایانه‌ای یا مخابراتی صورت گرفته و ثانیا انتشار آن از طریق سامانه‌های رایانه‌ای باشد.
نشر اکاذیب رایانه ای
مطابق ماده ۷۴۶ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات( هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سامانه رایانه‌ای یا مخابراتی، اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را بر خلاف حقیقت، رأسا یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحا ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (در صورت امکان) به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا صد و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
در جرم نشر اکاذیب عادی به صراحت ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی در زمره جرائم قابل گذشت است ولی جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای به دلیل عدم تصریح قانونگذار جزو جرائم غیر قابل گذشت به شمار می‌رود.
مطابق ماده ۷۵۳ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات هرشخص مرتکب اعمال زیر شود، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تولید یا انتشار یا توزیع و در دسترس قرار دادن یا معامله داده ها یا نرم افزارها یا هرنوع ابزار الکترونیکی که صرفا به منظور ارتکاب جرائم رایانه‌ای به کار می رود.
فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذر واژه یا هر داده ای که امکان دسترسی غیر مجاز به داده ها یا سامانه های رایانه‌ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را بدون رضایت او فراهم می کند.
انتشار یا در دسترس قرار دادن محتویات آموزش دسترسی غیر مجاز، شنود غیر مجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده ها یا سیستم های رایانه‌ای و مخابراتی.
مطابق تبصره ماده ۷۵۳ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، چنانچه مرتکب اعمال یاد شده را حرفه خود قرار داده باشد، به حداکثر هردو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد.
جرایم رایانه ای، قابل گذشت یا غیر قابل گذشت؟
تنها استثنای این اصل در خصوص موضوع فوق راجع به تغییر یا تحریف فیلم است.
در جرائم رایانه‌ای اصل بر غیر قابل گذشت بودن جرائم است ؛ به عنوان مثال بر خلاف بزه نشر اکاذیب عادی موضوع ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) که در زمره جرائم قابل گذشت به شما ر می رود، جرم نشر اکاذیب رایانه‌ای به دلیل عدم تصریح قانونگذار جزو جرائم قابل گذشت محسوب نشده و گذشت شاکی موجب موقوفی تعقیب یا مجازات نخواهد شد.
صوت یا تصویر دیگری و انتشار آن به نحوی است که عرفا موجب هتک حیثیت او بشود.
در مورد اسرار افراد، همچنین فیلم، صوت یا تصویر خصوصی یا خانوادگی آنان که بدون رضایتشان منتشر میشود، رفتار مرتکب به دلیل عدم تصریح قانونگذار، کماکان در زمره جرائم غیر قابل گذشت، محسوب میشود.
پرسش و پاسخ
جرائم سایبری چیست؟
جرائم سایبری گونهای از جرائم اینترنتی است که در فضای سایبری رخ میدهد؛ محیط سایبری فضای مجازی است که کاربران آن می توانند به هر گونه خدمات و اطلاعات الکترونیکی در سراسر دنیا دسترسی داشته باشند.
چرا جرائم سایبری ورود به حریم خصوصی افراد محسوب میشود؟
در فعالیتهای سایبری، افراد یا گروه های متخصص ممکن است به اطلاعات شخصی دیگران بدون اجازه دسترسی یافته و از آن استفاده نادرست و غیر قانونی کنند؛ این اقدامات باعث نقض حریم خصوصی افراد می شود که با تکنولوژیهای مختلفی انجام میشود.